Wydział Górnictwa i Geoinżynierii liderem projektu MIN-NOVATION Mining and Mineral Processing Waste Management Innovation Network

Geneza projektu MIN-NOVATION

Min-Novation jest bezpośrednim efektem współpracy WGiG w konsorcjum 20-stu partnerów z 10 państw UE w ramach projektu Europejska Sieć Regionów Górniczych (ENMR) realizowanego w latach 2005-2007 w oparciu o program Interreg IIIC, w którym to projekcie WGiG pełnił rolę koordynatora Grupy Roboczej „Górnictwo i Środowisko".
Jednym z efektów projektu ENMR było opracowanie Górniczej Mapy Drogowej, w której sformułowano szereg rekomendacji w odniesieniu do działalności górniczej. Jedną z rekomendacji było utworzenie mechanizmów wspierających rozwój przedsiębiorczości opartej o działalność wydobywczą i przeróbczą, a inną rozwój i wdrożenie regionalnego planu akcji w zakresie gospodarowania odpadami i rekultywacji. Rekomendacje te znalazły odzwierciedlenie w projekcie Min-Novation.

Podstawowe informacje o projekcie MIN-NOVATION

Prace nad przygotowaniem wniosku w zakresie ustalenia tematyki rozpoczęte zostały jeszcze w trakcie trwania projektu ENMR, natomiast od końca 2008 r. pracowała grupa robocza składająca się z potencjalnych wówczas partnerów projektu. W marcu 2010 wniosek został złożony do Wspólnego Sekretariatu Technicznego w Rostocku ramach priorytetu 1 WSPIERANIE INNOWACYJNOŚCI i 17 września Komitet Monitorujący podjął decyzję o dofinansowaniu projektu. Kolejne miesiące to faza kontraktowania, czyli wszelkie działania (np. wyjaśnienia, uszczegółowienia) zmierzające do podpisania umowy o dofinansowanie. Umowa podpisana została w dniu 18 stycznia 2011 r. przez Władze AGH, natomiast 7 lutego przez przedstawicieli Wspólnego Sekretariatu Technicznego w Rostocku. Inauguracja projektu (kick-off meeting) miała miejsce w dniach 27 i 28 stycznia 2011 r. w Krakowie. Projekt MIN-NOVATION przewidziany jest na 3 lata (styczeń 2011 - grudzień 2013), a jego budżet wynosi ok. 3,5 mln euro.

Rys. 1. Logotypy: UE i Programu Regionu Morza Bałtyckiego oraz projektu Min-Novation   

 

Kierownictwo i zespół projektu 

Na Liderze europejskiego projektu spoczywa odpowiedzialność za jego realizację i rozliczenia finansowe, stąd konieczność zaangażowania odpowiedniego zespołu do realizacji poszczególnych zadań.
Przewodniczącym Komitetu Sterującego powołanego w ramach konsorcjum projektu jest dr hab. inż. Marek Cała, prof. nadzw. - Prodziekan WGiG ds. Nauki, Finansów i Rozwoju, który nadzoruje prawidłowość realizacji zaplanowanych zadań przez partnerów projektu. Z ramienia Wydziału GiG nadzór nad realizacją projektu sprawuje dr hab. inż. Piotr Czaja, prof. nadzw. - Dziekan WGiG. Kierownictwo projektu powierzone zostało dr inż. Annie Ostręga, która działa przy wsparciu Fundacji Inicjatyw Innowacyjnych - zewnętrznego koordynatora projektu. Zespół projektu stanowią: mgr inż. Justyna Adamczyk - pełniąca funkcję asystenta kierownika oraz odpowiedzialna za realizację zadań z WP2 i WP3; dr inż. Krzysztof Galos - koordynator WP5 i współpracujący z nim mgr inż. Jarosław Szlugaj oraz dr inż. Marcin Chodak odpowiedzialny za zadania z WP4 i mgr inż. Anna Szczęch realizująca zadania z WP3 i WP4. W realizację zadań projektowych włącza się również Melkamu Kifetew z Etiopii - stypendysta UNESCO. Administrację i rozliczenia projektu prowadzi mgr inż. Sylwia Cygan.

 

Problematyka, idea, cele i rezultaty projektu

Problematyka projektu związana jest z gospodarowaniem odpadami górniczymi i przeróbczymi, z uwzględnieniem całego cyklu życia odpadów, a więc od prewencji ich powstania w kopalniach, poprzez odzysk surowców z bieżącej produkcji oraz starych składowisk, aż do rekultywacji terenu. Zarówno w Polsce, jak również innych krajach nadbałtyckich bogatych w złoża kopalin gospodarowanie odpadami wymaga poszukiwania nowych rozwiązań. Spowodowane jest to nie tylko uciążliwością dla środowiska składowisk odpadów, zwłaszcza historycznych, ale również możliwością odzysku z nich materiałów użytecznych znajdujących szerokie zastosowanie w budownictwie i inżynierii środowiska.
Główną ideą projektu jest transfer innowacyjnych technologii w zakresie gospodarowania odpadami górniczymi i przeróbczymi z instytucji naukowo-badawczych do małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) działających w sferze odzysku odpadów i rekultywacji oraz do zakładów górniczych przy wsparciu samorządów terytorialnych i agencji rozwoju.
Celem projektu MIN-NOVATION jest zatem stworzenie regionalnych sieci umożliwiających transfer innowacyjnych technologii oraz wymianę wiedzy i doświadczeń na poziomie regionów górniczych. Na podstawie regionalnych sieci utworzona została Bałtycka Sieć Min-Novation (Min-Novation Baltic Network) obejmująca partnerskie regiony i pozwalająca na transnarodową wymianę doświadczeń (rys.2).

 

Rys. 2. Idea współpracy w projekcie Min-Novation- regionalne sieci i sieć transnarodowa  

 

Istotnymi elementami projektu są pilotażowe wdrożenia innowacyjnych technologii w celu sprawdzenia ich użyteczności i możliwości stosowania na większą skalę, a następnie transfer do małych i średnich przedsiębiorstw. W ramach projektu powstaną cztery instalacje demonstracyjne, w tym jedna w naszym kraju, pozostałe w Szwecji, Estonii i Finlandii. 

 

Projekt realizowany jest w 6-ciu pakietach roboczych (WP):

WP1 - Zarządzanie

WP2 - Komunikacja

WP3 - Uformowanie i funkcjonowanie regionalnych oraz transnarodowej sieci MIN-NOVATION

WP4 - Rekomendacje i wytyczne dla działań mających na celu poprawę wzrostu  gospodarczego, transferu technologii oraz zrównoważonego gospodarowania w sektorze odpadów górniczych regionu Morza Bałtyckiego

WP5 - Transfer wiedzy i technologii do MŚP w regionie Morza Bałtyckiego

WP6 - Ewaluacja i zapewnienie jakości  

 

Zakłada się, że rezultaty projektu będą wielorakie:

• poprawa efektywności funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw, które już działają w sferze gospodarowania odpadami lub powstanie nowych w rejonach występowania odpadów wydobywczych, dzięki współpracy z jednostkami naukowo-badawczymi oraz szerokiej wymianie doświadczeń;
• poprawa stanu środowiska, w tym krajobrazu regionów górniczych poprzez redukcję wytworzonych i zapobieganie powstaniu nowych odpadów;
• ochrona naturalnych złóż kopalin, poprzez wykorzystanie surowców wtórnych z odpadów z bieżącej produkcji jak również nagromadzonych na składowiskach odpadów.

 

Partnerzy projektu MIN-NOVATION  

 

Partnerami projektu jest 11-stu przedstawicieli nauki oraz różnego rodzaju instytucji mających na celu rozwój regionalny z następujących krajów Morza Bałtyckiego (rys.3):

• z Polski: Akademia Górniczo-Hutnicza; Górnośląska Agencja Promocji Przedsiębiorczości S.A. oraz Fundacja dla Dolnośląskiego Klastra Surowcowego działająca przy KGHM CUPRUM Sp. z o.o. CBR;
• ze Szwecji: Örebrö Regional Development Council oraz University of Örebro
• z Norwegii: University of Stavanger;
• z Finlandii: University of Oulu oraz Kainuun Etu Ltd.;
• z Estonii: Tallinn University of Technology;
• z Niemiec: Educational Institution of Employers Association Saxony-Anhalt oraz European Institute for Innovation.

Poza formalnymi partnerami w realizacji projektu bierze udział powiększające się wciąż grono partnerów stowarzyszonych, przede wszystkim z Polski - aż 12 oraz z Finlandii (1) i Estonii (2). Są to przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa działające w sektorze odzysku odpadów wydobywczych i inżynierii środowiska oraz producenci odpadów - przedsiębiorstwa górnicze. Udział partnerów stowarzyszonych w projekcie pozwala na pełną realizację jego założeń - transfer wiedzy i technologii z jednostek sektora B&R do MŚP i zakładów górniczych oraz szeroką wymianę doświadczeń na płaszczyźnie międzynarodowej. Zaznaczyć należy, że przedsiębiorstwa komercyjne nie mogą być formalnymi partnerami projektu (uzyskać dofinansowanie z EFRR), dlatego ich udział w projekcie na zasadach partnerstwa stowarzyszonego jest istotny. 

 

Rys. 3. Mapa Partnerów Projektu MIN-NOVATION 

 

Dotychczasowe działania w projekcie 

 

Efektem rocznej współpracy w projekcie Min-Novation są spotkania na poziomie regionalnym i międzynarodowym oraz towarzyszące im wizyty terenowe, a także szereg raportów opisujących efekty pracy na płaszczyźnie partnerskich regionów oraz konsorcjum projektu. W dniach 27-28 stycznia 2011 w murach Akademii Górniczo-Hutniczej odbyło się spotkanie inaugurujące projekt MIN-NOVATION, czyli tzw. kick-off meeting, na którym omówione zostały najważniejsze sprawy formalne i plan pracy w ramach projektu. Uczestnicy kick-off meeting zwiedzili również trasę techniczną Kopalni Soli Wieliczka, zapoznając się m.in. ze sposobami zabezpieczania kopalni oraz lokowaniem opadów w podziemnych pustkach. 

Fot. 1. Uczestnicy kick-off meeting projektu MIN-NOVATION / Zdjęcie: K. Foster   

 

We wszystkich krajach partnerskich odbyły się po cztery regionalne spotkania, w trakcie których ustanowione zostały Regionalne Sieci Projektu Min-Novation oraz opracowana została analiza SWOT i katalog przedsiębiorstw dla każdego regionu. Wymienione efekty pracy w regionach były podstawą ustanowienia Bałtyckiej Sieci MIN-NOVATION (MBN) w kwietniu 2011 w Tallinnie (Estonia), oraz transnarodowej analizy SWOT ujmującej wspólne dla regionów partnerskich słabe i mocne strony oraz szanse i zagrożenia w aspekcie gospodarowania odpadami z przemysłu wydobywczego - co miało miejsce na kolejnym spotkaniu we wrześniu 2011 w Eisleiben (Niemcy). W pierwszym roku realizacji projektu partnerzy pracowali nad utworzeniem katalogu MŚP działających w sektorze odzysku odpadów i inżynierii środowiska oraz zakładów górniczych wytwarzających odpady. Finalna wersja katalogu została zaprezentowana w Vuokatti (Finlandia) w listopadzie 2011 r. Uzupełnieniem wszystkich spotkań są wizyty terenowe, które uwidaczniają skalę problemów związanych z wytwarzaniem i odzyskiem odpadów wydobywczych, a przede wszystkim ilością historycznych składowisk. Dotychczas partnerzy projektu mieli okazję zapoznać się z gospodarowaniem odpadami w trzech krajach: w Estonii, Niemczech i Finlandii.

Estonia - kopalnie łupków bitumicznych i składowiska odpadów, tereny po eksploatacji fosforytów, kopalnia wapienia (fot. 2)

 

Fot. 2. Teren po eksploatacji fosforytu, Estonia / Zdjęcie: TTU  

 

Niemcy - rejon Mansfeld Südharz o ponad 800-letniej historii eksploatacji i przeróbki miedzi, której wynikiem jest zdeponowanie ok. 220 000 ton odpadów, składowiska te stanowią dziś charakterystyczny element krajobrazu (fot. 2)

 

Fot. 3. Składowisko odpadów pomiedziowych "Hohe Linde" / Zdjęcie: A.Ostręga   

 

Finlandia - największa w świecie odkrywkowa kopalnia Niklu Talvivaara, gdzie uczestnicy mogli się zapoznać z procesem odzysku metali.

 

Fot. 4. Składowisko odpadów w Kopalnia Niklu Talvivaara / Żródło: www.talvivaara.com

 

Efekty realizacji projektu w pierwszym roku pozwoliły na doprecyzowanie płaszczyzn współpracy partnerów z poszczególnych regionów np. w zakresie zmiany przepisów prawnych stanowiących barierę w procesach odzysku odpadów, technologii odzysku użytecznych materiałów z odpadów czy sposobów inwentaryzacji składowisk.   Więcej informacji o projekcie można znaleźć na stronie: www.min-novation.eu  

 

Tekst: Dr inż. Anna Ostręga, Dr hab. inż. Marek Cała, prof. nazdw.